การวิเคราะห์ปัญหากฎหมายขั้นสูงต้องวิเคราะห์ถึงความเกี่ยวข้องสัมพันธ์ ความเชื่อมโยง และการบูรณาการระหว่าง ประเด็น - ทฤษฎี - หลักกฎหมาย - หลักวิชาการ - ข้อสนับสนุน
ความเกี่ยวข้องสัมพันธ์ ความเชื่อมโยง และการบูรณาการระหว่าง ประเด็น - ทฤษฎี - หลักกฎหมาย - หลักวิชาการ - ข้อสนับสนุน
ปัญหากฎหมาย 1 ปัญหาอาจมีความเกี่ยวข้องสัมพันธ์และมีความเชื่อมโยงกับทฤษฎี (Theory) ทั้งทฤษฎีทางกฎหมายอาญา (Criminal Law Theory) และทฎษฎีทางอาชญาวิทยา (Criminology Theory) หลายๆ ทฤษฎี รวมทั้งข้อสนับสนุน (Supporting facts) ต่างๆ (เช่น คำพิพากษาศาลฎีกา รายงานผลการวิจัย บทความทางวิชาการ สถิติอ้างอิง) รวมทั้งยังอาจเชื่อมโยงกับเนื้อหาวิชาในเรื่องอื่นๆ ที่เกี่ยวข้องด้วย
ในที่นี้จะได้อธิบาย "วิธีคิด" โดยหยิบยกกรณีตัวอย่างเรื่อง ปัญหาการกระทำผิดทางอาญาของเด็กและเยาวชน หรือ ปัญหาเด็กและเยาวชนกระทำผิดทางอาญา
ปัญหาเด็กและเยาวชนกระทำผิดทางอาญา
เรื่องนี้มีความเกี่ยวข้องสัมพันธ์เชื่อมโยงไปถึงทฤษฎีและหลักกฎหมายหลายเรื่อง ดังต่อไปนี้
1. ทฤษฎีกฎหมายอาญา*
ผู้เขียนบทความนำหลักปรัชญาและทฤษฎีกฎหมายอาญามาใช้ โดยมุ่งหมายที่จะใช้ในการอธิบายหลักปรัชญาและหลักวิชาการในการใช้อำนาจรัฐ เพื่อควบคุมและป้องกันภยันตรายแก่บุคคลอื่นและสถาบันทางสังคมที่สำคัญ โดยอาศัยกฎหมายอาญาเป็นเครื่องมือของรัฐในการควบคุมและป้องกัน เพื่อให้สังคมมีความสงบเรียบร้อยเป็นปกติสุข
หลักปรัชญาและทฤษฎีในการใช้กฎหมายอาญาควบคุมและป้องกันสังคมเ พื่อให้สังคมมีความสงบเรียบร้อยเป็นปกติสุข ซึ่งมีสาระสำคัญดังนี้
1.1 หลักปรัชญาและทฤษฎีเกี่ยวกับการกำหนดความผิดทางอาญา
1.1.1 ทฤษฎีการป้องกันการกระทำที่อาจเป็นภยันตรายต่อผู้อื่น (Harm to Others) ของ John Stuart Mill
"..เหตุผลในการใช้อำนาจเหนือบุคคลในสังคมที่เจริญแล้วมีอยู่เพียงประการเดียวเท่านั้นคือการป้องกันภยันตรายอันจะเกิดขึ้นแก่บุคคลอื่น (Harm to Others) " John Stuart Mill
1.1.2 วัตถุประสงค์ของการบัญญัติกฎหมายอาญา
- คุ้มครองป้องกันตัวบุคคลให้พ้นจาก..
- คุ้มครองป้องกันสภาวะจิตใจของสมาชิกในสังคมให้พ้นจาก..
- คุ้มครองป้องกันทรัพย์สินส่วนบุคคล..
- คุ้มครองป้องกันสาธารณชน
- รักษาไว้ซึ่งสถาบันทางสังคม
- เพื่อบังคับใช้วิธีการต่างๆ
1.2 ทฤษฎีหลักเกณฑ์ว่าด้วยการจำกัดในการใช้โทษทางอาญา ตามทฤษฎีของซีซาร์ เบคคาเรีย และ เบ็นธัม
- กฎหมายอาญาไม่ควรรวมเอาไว้ซึ่งข้อห้ามที่มีจุดประสงค์เพียงเพื่อให้บุคคลเชื่อฟัง และผลของการไม่เชื่อฟังคือผลร้ายในทางการแก้แค้นตอบแทนเท่านั้น การป้องกันอาชญากรรมย่อมดีกว่าการลงโทษผู้กระทำผิด (ซีซาร์ เบคคาเรีย Cesare Beccaria)
- ไม่ควรนำกฎหมายอาญามาใช้เพื่อลงโทษพฤติกรรมที่ปราศจากพิษภัย (เบนธัม Bentham)
1.3 ทฤษฎีโครงสร้างความรับผิดทางอาญาในระบบกฎหมายซีวิลลอว์ (Civil Law) *
โครงสร้างความรับผิดทางอาญาในระบบกฎหมายซีวิลลอว์ ประกอบด้วย 3 ส่วนคือ
1. องค์ประกอบความผิด - องค์ประกอบภายนอก และ องค์ประกอบภายใน
2. ความผิดกฎหมาย - ไม่มีกฎหมายยกเว้นความผิด
3. ความผิดชั่ว - ไม่มีกฎหมายยกเว้นโทษ
1.4 ตัวบทกฎหมายอาญา
กรณีที่เด็กและเยาวชนกระทำการอันกฎหมายบัญญัติเป็นความผิด มีบทบัญัติกฎหมายที่เกี่ยวข้องสำคัญคือ ประมวลกฎหมายอาญา
(1) กรณีที่เด็กและเยาวชนอายุไม่เกิน 10 ปี > "เด็กนั้นไม่ต้องรับโทษ" (มาตรา 73 ประมวลกฎหมายอาญา)
(2) กรณีที่เด็กและเยาวชนอายุกว่า 10 ปี แต่ยังไม่เกิน 15 ปี > "เด็กนั้นไม่ต้องรับโทษ แต่ให้ศาลมีอำนาจที่จะดำเนินการดังต่อไปนี้..." (มาตรา 74 ประมวลกฎหมายอาญา)
(3) กรณีที่เด็กและเยาวชนอายุกว่า 15 ปี แต่ต่ำกว่า 18 ปี > "ให้ศาลพิจารณาถึงความรู้ผิดชอบและสิ่งอื่นทั้งปวงเกี่ยวกับผู้นั้น ในอันที่จะควรวินิจฉัยว่าสมควรจะพิพากษาลงโทษผู้นั้นหรือไม่.." (มาตรา 75 ประมวลกฎหมายอาญา)
(4) กรณีที่เด็กและเยาวชนอายุตั้งแต่ 18 ปี แต่ยังไม่เกิน 20 ปี > "ถ้าศาลเห็นสมควรจะลดมาตราส่วนโทษที่กำหนดไว้สำหรับความผิดนั้นลงหนึ่งในสามหรือกึ่งหนึ่งก็ได้" (มาตรา 76 ประมวลกฎหมายอาญา
*อ้างอิงจาก ณัฐฐ์วัฒน์ สุทธิโยธิน "ทฤษฎีความรับผิดทางอาญา" ใน หน่วยที่ 2 แนวการศึกษาชุดวิชา กฎหมายอาญาและอาชญาวิทยาชั้นสูง สาขาวิชานิติศาสตร์ มหาวิทยาลัยสุโขทัยธรรมาธิราช นนทบุรี สำนักพิมพ์มหาวิทยาลัยสุโขทัยธรรมาธิราช 2555
2. ทฤษฎีอาชญาวิทยา**
ผู้เขียนบทความนำหลักปรัชญาและทฤษฎีอาชญาวิทยามาใช้ โดยมุ่งหมายที่จะใช้ในการอธิบาย 4 ลักษณะคือ หลักปรัชญาและทฤษฎีอาชญาวิทยาว่าด้วย
1. การป้องกันสังคมและอาชญากรรม
2. การดำเนินกระบวนการยุติธรรมที่เหมาะสม
3. การพิจารณาสาเหตุแห่งอาชญากรรมและการกระทำผิด
4. การไขผู้กระทำความผิด (โดยการลงโทษ การแก้ไขฟื้นฟูผู้กระทำผิด ยุติธรรมเชิงสมานฉันท์ หรือด้วยวิธีการอย่างอื่น)
ซึ่งมีสาระสำคัญดังต่อไปนี้
2.1 หลักปรัชญาและทฤษฎีอาชญาวิทยาว่าด้วยการป้องกันสังคมและอาชญากรรม
2.1.1 หลักปรัชญาและทฤษฎีอาชญาวิทยาสำนักคลาสสิค (Classical School) โดยซีซาร์ เบ็คคาเรีย** ทฤษฎีของซีซาร์ เบ็คคาเรีย ปรากฏในหนังสือชื่อ On Crime and Punishments
2.1.1.1 หลักปรัชญาว่าด้วยความรับผิดทางอาญาของมนุษย์ในสังคม**
บุคคลต้องรับผิดทางอาญาต่อเมื่อมีกฎหมายบัญญัติเป็นความผิด ตามแนวคิดของเบ็คคาเรียที่ว่า "ไม่มีอาชญากรรม เมื่อไม่มีกฎหมาย" (Nullum Crimen Sig Lego) หรือ "ไม่มีกฎหมาย ไม่มีความผิด"
2.1.1.2 ทฤษฎีเจตจำนงอิสระ (Free Will Theory)
มนุษย์ทุกคนที่เกิดมาต่างอิสระในการคิด เลือก และตัดสินใจเกี่ยวกับวิถีชีวิตของตนเอง เรียกว่ามีเจตจำนงอิสระ (Free Will) ในการคิดและตัดสินใจกระทำการอย่างใดๆ ดังนั้น หากมนุษย์กระทำความผิดเขาจึงสมควรต้องได้รับโทษ และมนุษย์ต้องรับผิดทางอาญาเมื่อตนได้กระทำการอันเป็นอันตรายต่อสังคม (Harm to Others) และเมื่ออันกฎหมายบัญญัติเป็นความผิด
มนุษย์ทุกคนที่เกิดมาต่างอิสระในการคิด เลือก และตัดสินใจเกี่ยวกับวิถีชีวิตของตนเอง เรียกว่ามีเจตจำนงอิสระ (Free Will) ในการคิดและตัดสินใจกระทำการอย่างใดๆ ดังนั้น หากมนุษย์กระทำความผิดเขาจึงสมควรต้องได้รับโทษ และมนุษย์ต้องรับผิดทางอาญาเมื่อตนได้กระทำการอันเป็นอันตรายต่อสังคม (Harm to Others) และเมื่ออันกฎหมายบัญญัติเป็นความผิด
2.1.2 ทฤษฎีการลงโทษเพื่อป้องกัน (Preventive Punishment)**
ซีซาร์ เบ็คคาเรีย อธิบายไว้ว่า
ซีซาร์ เบ็คคาเรีย อธิบายไว้ว่า
(1) การลงโทษมีความจำเป็น เนื่องจากมนุษย์ยังมีความเห็นแก่ตัว คนเราพร้อมที่จะฝ่าฝืนสัญญาประชาคม ถ้าหากสิ่งนั้นก่อให้เกิดประโยชน์ส่วนตัว สำหรับเบ็คคาเรียเห็นว่า มนุษย์ทุกคนสามารถมีพฤติกรรมอาชญากรได้เสมอ
(2) เมื่อเป็นดังนั้น การลงโทษจึงไม่ควรปฏิเสธต่อความเห็นแก่ตัวของมนุษย์ หากแต่ควรส่งเสริม “แรงจูงใจ” ไม่ให้ประโยชน์ของมนุษย์ถูกทำลายโดยกฎหมาย
(3) การลงโทษ ควรจะมีไว้เพื่อเป็นการป้องกัน โดยการใช้ความคิดเรื่องการข่มขู่ยับยั้ง (Deterrence) ซึ่งการข่มขู่ยับยั้งแบ่งออกเป็น 2 ประเภทคือ
ก. การข่มขู่ยับยั้งโดยเฉพาะ (Specific Deterrence) เป็นการลงโทษผู้กระทำผิดรายบุคคลเพื่อยับยั้งมิให้เขากระทำผิดซ้ำ
ข. การข่มขู่ยับยั้งโดยทั่วไป (General Deterrence) เป็นการลงโทษผู้กระทำผิดเพื่อเป็นตัวอย่างแก่บุคคลอื่นในสังคมทั่วไปได้เห็นผลร้ายของการกระทำผิด เพื่อยับยั้งมิให้เขากระทำผิด เพราะเกรงกลัวโทษที่จะได้รับ
(4) การข่มขู่ยับยั้ง (Deterrence) การลงโทษเพื่อเป็นการข่มขู่ยับยั้งการกระทำผิดขึ้นอยู่กับเงื่อนไขสองประการคือ
ก. การลงโทษจะต้องได้สัดส่วนกับอาชญากรรม
ข. สาธารณชนจะต้องได้รับรู้เข้าใจอย่างแน่ชัดเกี่ยวกับการลงโทษนั้น
2.2 หลักปรัชญาและทฤษฎีอาชญาวิทยาว่าด้วยการดำเนินกระบวนการยุติธรรมที่เหมาะสม
2.2.1ทฤษฎีอาชญาวิทยาสำนักนีโอคลาสสิค (Neoclassical School) โดย รอสซี่ การ์ราดและจอลี่
รอสซี่ การ์ราด และ จอลี่ แห่งสำนักอาชญาวิทยานีโอคลาสสิค ได้วางหลักทฤษฎีเกี่ยวกับการดำเนินการในกระบวนการยุติธรรมไว้ดังนี้
(1) ให้นำพฤติการณ์แห่งคดีมาใช้เพื่อประกอบการพิจารณาคดีเพื่อพิพากษาลงโทษอย่างเหมาะสม
(2) ให้ศาลตระหนักถึงความจำเป็นในการพิจารณาถึงความจำเป็นในการพิจารณาถึงภูมิหลังของผู้กระทำผิด ไม่จำกัดอยู่เพียงแค่เฉพาะพฤติกรรมในขณะที่กระทำผิดเท่านั้น
(3) ขอให้กระบวนการยุติธรรมโดยเฉพาะศาล รับฟังคำให้การของผู้เชี่ยวชาญหรือผู้ชำนาญการในบางสาขาวิชา เช่น สาขาแพทยศาสตร์ สาขานิติเวช เพื่อประโยชน์ในการพิจารณาคดีได้อย่างถ่องแท้ยิ่งขึ้น
(4) ขอให้กระบวนการยุติธรรมโดยเฉพาะศาล ให้ความสนใจกับกลุ่มบุคคลที่อาจมีความรัผิดทางอาญาแตกต่างจากบุคคลโดยทั่วไป ซึ่งกลุ่มบุคคลที่จัดเป็นกรณีพิเศษนี้ไม่สามารถกำหนดเจตจำนงอิสระได้ทัดเทียมกับบุคคลอื่น และสมควรที่กฎหมายจะให้ความปรานีและผ่อนปรนในการลงโทษ
ประเทศที่เจริญก้าวหน้าในทางกฎหมาย เช่น ฝรั่งเศสได้รับเอาแนวทฤษฎีของสำนักอาชญาวิทยานีโอคลาสสิคนี้ไปใช้ในการปรับปรุงประมวลกฎหมายอาญา ในปี ค.ศ. 1810 และ ค.ศ. 1819 แต่ยังคงรักษาหลักการของสำนักอาชญาวิทยาคลาดสิคไว้โดยไม่เปลี่ยนแปลง
2.3 หลักปรัชญาและทฤษฎีอาชญาวิทยาว่าด้วยสาเหตุแห่งอาชญากรรมและการกระทำผิด
ทฤษฎีการตีตรา (Label Theory)**
บุคคลในสังคม รวมทั้งกระบวนการยุติธรรม กำหนดความหมายให้แก่ผู้อื่น ว่าเป็นผู้มีพฤติกรรมเบี่ยงเบน หรือมีพฤติกรรมเป็นอาชญากร การกำหนดความหมายอาศัยการสื่อสารเพื่อให้สังคมรับรู้ความหมายนั้น ปฏิกริยาการตอบโต้ทางสังคมที่สังคมกระทำต่อบุคคลนั้น เป็นตัวการสำคัญในการสร้างพฤติกรรมเบี่ยงเบน หรือพฤติกรรมอาชญากร แฟรงค์ เทนเนนบาม (Frank Tennenbaum) อธิบายว่า แม้อาชญากรรมจะเป็นสิ่งที่ชั่วร้าย แต่หากสังคมผลักดันให้ผู้กระทำผิดหรืออาชญากรถลำลึกลงไปอีก จะกลายเป็นภัยต่อส่วนรวมมากขึ้น จนไม่อาจจะยอมให้ผู้กระทำผิดกลับตัวเป็นคนดี
เชอร์ (Shure) อธิบายว่า การตีตราแบ่งออกเป็น 3 ระดับคือ
(1) การตีตราในระดับกลุ่มผู้สร้างกฎหมาย
(2) การตีตราในระดับกระบวนยุติธรรม
(3) การตีตราในระดับตัวบุคคล
เมื่อผู้กระทำผิดถูกตีตรา เชอร์ อธิบายว่าบุคคลจะตอบสนองต่อการตีตรา 3 ลักษณะคือ
(1) ฝังไว้ในความคิด (stereotyping)
(2) ตีความย้อนหลัง (retrospective interpretation)
(3) เจรจาต่อรอง (negotiation)
2.4 หลักปรัชญาและทฤษฎีอาชญาวิทยาว่าด้วยการแก้ไขผู้กระทำผิด
2.4.1 การลงโทษ (Punishment)
2.4.2 การแก้ไขฟื้นฟูผู้กระทำผิด (Reformation)
2.4.3 ยุติธรรมเชิงสมานฉันท์ (Restorative Justice)
2.4.4 วิธีการอย่างอื่น (Other method)
**อ้างอิงจาก ณัฐฐ์วัฒน์ สุทธิโยธิน "ทฤษฎีอาชญาวิทยา" ใน หน่วยที่ 5 แนวการศึกษาชุดวิชา กฎหมายอาญาและอาชญาวิทยาชั้นสูง สาขาวิชานิติศาสตร์ มหาวิทยาลัยสุโขทัยธรรมาธิราช นนทบุรี สำนักพิมพ์มหาวิทยาลัยสุโขทัยธรรมาธิราช 2555
3. นโยบายทางอาญา
ศึกษาเพิ่มเติมใน "นโยบายทางอาญา" ใน หน่วยที่ 11 แนวการศึกษาชุดวิชา กฎหมายอาญาและอาชญาวิทยาชั้นสูง สาขาวิชานิติศาสตร์ มหาวิทยาลัยสุโขทัยธรรมาธิราช นนทบุรี สำนักพิมพ์มหาวิทยาลัยสุโขทัยธรรมาธิราช 2555
4. การแก้ไขปรับปรุงกฎหมายอาญา
ศึกษาเพิ่มเติมใน "การแก้ไขปรับปรุงกฎหมายอาญา" ใน หน่วยที่ 12 แนวการศึกษาชุดวิชา กฎหมายอาญาและอาชญาวิทยาชั้นสูง สาขาวิชานิติศาสตร์ มหาวิทยาลัยสุโขทัยธรรมาธิราช นนทบุรี สำนักพิมพ์มหาวิทยาลัยสุโขทัยธรรมาธิราช 2555
จะเห็นได้ว่า ปัญหากฎหมายเพียงปัญหาเดียวคือ ปัญหาเด็กและเยาวชนกระทำผิดทางอาญา มีความเกี่ยวข้องสัมพันธ์เชื่อมโยงไปถึงทฤษฎีและหลักกฎหมายหลายเรื่อง ดังที่กล่าวถึงข้างต้น หากนักศึกษามีความเข้าใจภาพรวมของการศึกษาในเรื่อง กฎหมายอาญาและอาชญาวิทยา จะสามารถหยิบยก "ความรู้" ในส่วนต่างๆ มาเชื่อมโยงบูรณาการกัน นำไปสู่การอธิบาย (explain) เพื่อการทำความเข้าใจปัญหา (problems) และการนำไปสู่การแก้ไขปัญหา (solving) อันเป็นการแสดงความรู้ความสามารถในการวิเคราะห์ขั้นสูง ซึ่งจะทำให้ผู้อ่านมองเห็นถึงระดับความรู้ความสามารถในขั้นสูงของนักศึกษาได้เป็นอย่างดี
5. ข้อสนับสนุน (Supporting Facts)
นอกจากการอาศัยหลักปรัชญา ทฤษฎีอาญา ทฤษฎีอาชญาวิทยา ตัวบทกฎหมาย หลักวิชาการแล้ว นักศึกษายังสามารถอ้างถึงข้อมูลเพื่อนำมาใช้สนับสนุนการแสดงความคิดของนักศึกษาได้หนักแน่น น่าเชื่อถือมากยิ่งขึ้น โดยการนำคำพิพากษาศาลฎีกามาสนับสนุน การนำสถิติข้อมูล เช่น สถิติการกระทำผิด การกระทำผิดซ้ำ มาใช้อ้างอิงสนับสนุนได้
บทความนี้เขียนขึ้นเพื่อส่งเสริมความสามารถในการเรียนรู้ เพื่อเพิ่มศักยภาพของผู้เรียนในด้านการคิดวิเคราะห์ และวิพากษ์ให้แก่ผู้สนใจทุกท่าน ผู้เขียนยินดีให้นำข้อมูลในบทความนี้ไปใช้ในการศึกษา การปฏิบัติงาน การวิจัย และการเผยแพร่เพื่อประโยชน์ด้านต่างๆ และขอความกรุณาอ้างอิงแหล่งที่มาของข้อมูลอย่างถูกต้องตามหลักวิชาการ
ด้วยความปรารถนาดี
รองศาสตราจารย์ณัฐฐ์วัฒน์ สุทธิโยธิน
3 พฤษภาคม 2557
15.59 น.
